هوش مصنوعی امروزه در زندگی ما چه نقشی دارد و آیا می تواند در آینده ای نزدیک به موجودی خود آگاه بدل شود؟ با عرضه سیستم های هوش مصنوعی جدید این پرسش مطرح شده که سیستم هوش مصنوعی تا چه حد پیشرفته خواهد شد و آیا روزی می تواند باعث پایان برنامه نویسی شود.
به گزارش سرویس چهارسوی علم دلیل؛خیلی از افراد هنوز هم با شنیدن واژه هوش مصنوعی به ربات ها فکر می کنند و تصور می کنند که منظور از هوش مصنوعی همان ربات های بی احساسی هستند که برای انجام راحت تر کارها طراحی شدهاند و قرار است در آینده جای انسان ها را بگیرند. مسئول این نوع تفکر به احتمال زیاد فیلم های علمی و تخیلی است اما واقعیت با آنچه که تصور می شود تفاوت دارد.
هوش مصنوعی به انگلیسی Artificial intelligence که به طور مخفف آن را AI نیز مینامند، در واقع تکنولوژی است که به نحوی قابلیت تفکر دارد. البته این قابلیت تفکر با چیزی که ما به عنوان تفکر انسانی میشناسیم تا حد زیادی تفاوت دارد، اما در حقیقت سعی دارد تا از آن تقلید کند.

امروزه شاید هوش مصنوعی به آن شکلی که تصور میکنیم وجود نداشته باشد اما باز هم بسیاری از کارهایی که روزانه انجام میدهیم، مانند جستجوی اینترنت یا گشت و گذار در صفحات شبکههای اجتماعی و غیره، همه متاثر از هوش مصنوعی است و در حقیقت در این مواقع داریم از آن استفاده میکنیم. انقدر این استفاده نا ملموس است و به آن عادت کرده ایم که در آن لحظه حس نمیکنیم که داریم از هوش مصنوعی استفاده میکنیم. دلیل اصلی آن این است که نمیدانیم هوش مصنوعی واقعا چیست و چه کارهایی انجام میدهد. از آنجایی که آینده ازآن هوش مصنوعی خواهد بود بهتر است به جای نگران بودن در مورد هوش مصنوعی یاد بگیریم که چه کارهایی را میتوانیم با آن انجام دهیم و اطلاعاتمان را در این زمینه بیشتر کنیم.
هوش مصنوعی چیست ؟
در درجه اول هوش مصنوعی شامل استفاده از کامپیوترها برای انجام کارهایی میشود که معمولاً به هوش انسانی نیاز دارند. انسانها میتوانند با چشمانشان ببینند و آنچه میبینند را پردازش کنند. انسانها میتوانند محیط خود را درک کنند و در محیط به اطراف حرکت کنند. مغز انسان قابلیت و توانایی دیدن الگوها را دارد. همچنین انسانها میتوانند با استفاده از زبانهای مختلف با یکدیگر صحبت کنند.
حال اگر بخواهیم هوش مصنوعی را تعریف کنیم باید کامپیوتری داشته باشیم تا بتواند محیط خود را درک کند و بر اساس آن تصمیم گیری یا واکنش نشان دهد پس به صورت کلی می توانیم بگوییم هوش مصنوعی یا artificial intelligence شاخه ای از علوم رایانه است که هدف اصلی آن تولید ماشینهای هوشمندی است که توانایی انجام وظایفی که نیازمند به هوش انسانی است را داشته باشد. هوش مصنوعی در حقیقت نوعی شبیه سازی هوش انسانی برای کامپیوتر است و منظور از هوش مصنوعی در واقع ماشینی است که به گونه ای برنامه نویسی شده که همانند انسان فکر کند و توانایی تقلید از رفتار انسان را داشته باشد. این تعریف می تواند به تمامی ماشین هایی اطلاق شود که بگونهای همانند ذهن انسان عمل میکنند و میتوانند کارهایی مانند حل مسئله و یادگیری داشته باشند.
اما با این توضیحات هنوز تعریف دقیقی که تمامی دانشمندادن بر روی آن توافق داشته باشند از هوش مصنوعی ارائه نشده ولی اکثر تعریفها را میتوان به شکل زیر دسته بندی کرد.
- مانند انسان فکر میکند
- منطقی فکر میکند
- مانند انسان عمل میکند
- منطقی عمل میکند
دو تعریف اول مربوط به فرآیندهای تفکر و استدلال است، در حالی دو تعریف دیگر با رفتار سر و کار دارند.
هوش مصنوعی در گذر زمان
موجودات هوشمندی که توانایی تفکر داشته باشند، در اسناد تاریخی از دوران باستان دیده میشوند. اولین تعریف از چنین موجوداتی، آنها را ابزارهایی با قابلیت داستانگویی میدانستند. پس از گذشت قرنها، در کتابهای داستانی همچون فرانکشتاین و R.U.R، نمونههایی از ماشینهای هوشمند دیده شدند. کاراکترهای موجود در داستانهای مذکور، اولین چالشها را دربارهی اخلاقیات حوزهی هوش مصنوعی مطرح کردند و بهنوعی موجب تولد نگرانیها نیز شدند.
مطالعهی عقل و منطق، به دوران فیلسوفهای عصر باستان مربوط میشود. ازطرفی منطقی که از ریاضیات نشأت گرفته باشد، بیشتر به آلان تورینگ و نظریهی پردازش او باز میگردد. تورینگ در نظریهی پردازش میگوید که هر ماشینی با ترکیب علامتهای ریاضی و اعداد صفر و یک، توانایی شبیهسازی هر عملکرد ممکن را در استنتاج ریاضی دارد. چنین رویکرد و چشماندازی بهنام نظریهی چرچ-تورینگ شناخته میشود.
توسعهی علومی همچون عصبشناسی و نظریهی اطلاعات و سایبرنتیک، محققان را به تصور و تحقیق دربارهی احتمال توسعهی یک مغز الکترونیکی واداشت. تورینگ، پرسش امکانپذیر بودن هوشمندی ماشین را به این پرسش تغییر داد: «آیا یک ماشین میتواند رفتارهای هوشمندانه انجام دهد»؟ اولین مقالهی رسمی که در این حوزه نوشته شد، اثر سال ۱۹۴۳ مککولا و پیتس بود که نورونهای مصنوعی را باتوجه به نظریهی «کامل بودن» تورینگ تعریف کردند.
حوزهی تحقیق پیرامون هوش مصنوعی، در سال ۱۹۵۶ و آزمایشگاهی در کالج دارتموث متولد شد. جان مککارتی این حوزه را از زیرمجموعهی سایبرنتیک و نظریههای سایبرنتیستهایی همچون نوربرت وینر خارج کرد و اصطلاح «هوش مصنوعی» بهنوعی توسط او متولد شد. از پیشگامان و رهبران حوزهی هوش مصنوعی میتوان به آلن نول، هربرت سیمون، جان مککارتی، ماروین مینسکی و آرتور ساموئل اشاره کرد. آنها بهکمک دانشجویان خود برنامههایی توسعه میدادند که رسانههای جهان، لقب «عجیب» را برایشان انتخاب میکردند.
کامپیوترهایی که مجهز به اولین برنامههای هوشمند در قرن بیستم بودند، عملکردهای خارقالعادهای همچون یادگیری استراتژی بازی چکرز و بازی کردن آن، حل مسائل گوناگون در حوزهی جبر، اثبات نظریههای منطقی و صحبت کردن به زبان انگلیسی داشتند. تا میانهی دههی ۱۹۶۰، تحقیق پیرامون هوش مصنوعی به یکی از موضوعهای اصلی دنیای فناوری با سرمایهگذاریهای عظیم تبدیل شد. وزارت دفاع آمریکا یکی از سرمایهگذارهای اصلی پروژههای هوش مصنوعی بود و آزمایشگاههای متعدد نیز در کشورهای دیگر راهاندازی میشدند. محققان هوش مصنوعی در آن سالها با خوشبینی بسیار مشغول فعالیت بودند. هربرت سیمون پیشبینی کرده بود که تا ۲۰ سال بعد، ماشینها توانایی انجام همهی کارهای انسانی را خواهند داشت. مارتین مینسکی نیز اعتقاد داشت پس از یک نسل، چالش توسعهی هوش مصنوعی کاملا از بین خواهد رفت.
تا میانهی دههی ۱۹۸۰، موفقیتهای چندانی در توسعهی هوش مصنوعی پیشرفته بهدست نیامد
تلاش محققان برای توسعهی هوش مصنوعی تا میانهی دههی ۱۹۷۰ به موفقیتهای آنچنانی دست پیدا نکرده بود، چون با پیشرفت هرچه بیشتر آنها، چالشهای جدیدی در فرایند توسعه پیدا میشد. دراینمیان دولتهای ثروتمند همچون آمریکا و بریتانیا نیز بهمرور سرمایهگذاری روی پروژهها را کاهش دادند. از آن زمان دورانی موسوم به «زمستان هوش مصنوعی» شروع شد؛ زمستانی که پیدا کردن و جذب سرمایه برای پروژههای هوش مصنوعی، بزرگترین چالش آن بود.
با ورود به دههی ۱۹۸۰، اولین موفقیتهای چشمگیر باوجود سرمایهگذاریهای نهچندان قوی در حوزهی هوش مصنوعی دیده شد. کامپیوترهایی موسوم به سیستم خبره متولد شدند که توانایی شبیهسازی دانش و مهارتهای تحلیلی متخصصان انسانی را داشتند. تا میانهی دههی ۱۹۸۰، بازار هوش مصنوعی به ابعاد میلیارد دلاری رسید و ژاپن نیز با پروژهی «کامپیوتر نسل پنجم» خود، گواهی بر موفقیت علم ارائه کرده بود. آمریکا و بریتانیا مجددا به سرمایهگذاری در هوش مصنوعی تشویق شدند، اما بههرحال باز هم شکست پروژههایی همچون ماشین Lisp، آیندهی هوش ماشینی را تیره و تار کرد و دورانی طولانیتر بدون سرمایهگذاری شروع شد.

فناوریهایی همچون MOS و VLSI که در فرم CMOS و در میانهی دههی ۱۹۸۰ معرفی شدند، توسعهی شبکههای عصبی مصنوعی (ANN) را ممکن میکردند. چنین سختافزارهایی موجب شدند تا بار دیگر استفاده از ماشینها برای فعالیتهای هوشمدانه، به موضوعی داغ تبدیل شود. دههی ۱۹۹۰ و ابتدای قرن ۲۱، زمان استفاده از هوش مصنوعی در فعالیتهایی همچون معدنکاوی داده و تشخیصهای پزشکی بود که بهمرور، ظرفیتهای علم جدید را اثبات میکرد. گره خوردن هوش مصنوعی با حوزههایی همچون آمار و اقتصاد و ریاضی در سالهای ابتدایی قرن ۲۱ رخ داد و بهمرور، دوران تازهای از توسعهی هوش ماشینی، شروع شد. شاید شکست خوردن قهرمان شطرنج جهان، گری کاسپاروف، از کامپیوتر Deep Blue در سال ۱۹۹۷، جرقهی انفجار هوش مصنوعی بود.
شکوفایی هوش مصنوعی در دهه اخیر
دههی ۲۰۱۰ را میتوان دوران شکوفایی دستاوردهای هوش مصنوعی دانست که در زندگی روزمرهی بشر بهوضوح حس شدند. در سال ۲۰۱۱، مسابقهی مشهور Jeopardy تلویزیون آمریکا (مسابقهای با محوریت اطلاعات عمومی) با حضور دو نفر از برترین شرکتکنندهها، برد راتر و کن جنینگز، برگزار شد و در برابر آنها، کامپیوتر واتسون IBM قرار داشت. کامپیوتر واتسون با اختلاف بالایی توانست دو قهرمان انسانی را شکست دهد. در سال ۲۰۱۲، کامپیوترهای سریعتر با تجهیز به الگوریتمهای پیشرفتهتر و دسترسی به منابع دادهای عظیمتر، پیشرفت در حوزههای درک و یادگیری ماشین را ممکن کردند. رویکردهای یادگیری عمیق هم در همان سال متولد شدند که نیاز به داده را بهعنوان خوراک سیستمهای هوش مصنوعی، افزایش دادند.
تفاوت هوش مصنوعی و برنامه نویسی
ما در برنامه نویسی ورودیهای معلوم و مشخص دازیم و با استفاده از دستورات شرطی مانند if و else میتوانیم معادلات را حل کنیم و به نتیجهی دلخواه برسیم ولی مسائلی که با هوش مصنوعی حل میشوند از تنوع ورودی زیادی بهرمند هستند به همین دلیل نمیتوان با برنامه نویسی معمولی تمام جنبهها را پوشش داد مثل یک سیستم تبدیل صدا به متن یا تشخیص چهره که دادههای ورودی آنها بسیار متنوع هستند به همین دلیل مجبور به استفاده از مدلهای هوش مصنوعی برای انجام این کارها هستیم
شاخه های هوش مصنوعی
هوش مصنوعی یک علم بسیار گسترده و پیچیده است که شاخههای متعددی دارد؛ شاخه های هوش مصنوعی عبارتند از:
- سیستم خبره (Experts Systems)
- رباتیک (Robotics)
- یادگیری ماشین (Machine Learning)
- شبکه عصبی (Neural Network)
- منطق فاری (Fuzzy Logic)
- پردازش زبان طبیعی (Natural Language Processing)
کاربردهای هوش مصنوعی
با اینکه هوشمصنوعی تازه در ابتدای راه قرار دارد و چند دهه بیشتر نیست که نمودهایش در زندگی روزمره روبهگسترش گذاشته، اما همین حالا هم میتوان در بخشهای مختلف اقتصادی و علمی ردپایش را دید.

تصمیمگیریهای AI بر اساس الگوریتمهایی است که قابلیت درک شرایط را دارند و مانند انسان توان استدلال و حل مسئله دارند. بنابراین هوش مصنوعی میتواند در زمینهی دانشهای متفاوتی مانند فلسفه، زبانشناسی، ریاضی، روانشناسی، عصبشناسی، تئوری کنترل، احتمالات، بهینهسازی و فیزیولوژی استفاده شود و کمک بزرگی به تصمیمگیریهای انسان باشد.
AI با استفاده از الگوریتمها، پردازشهایی روی اطلاعات و دادههای موجود انجام میدهد تا بر اساس نتایج آن تصمیمات لازم برای بهبود کار را بگیرد.
حجم و تنوع زیاد دادههای موجود در کنار هزینهی پایین محاسبات و ذخیرهسازی دادهها باعث شده مدلهایی ساخته شوند تا از روی این دادهها، اطلاعات مفید استخراج شود. سیستمهای سنتی نرمافزاری این قابلیت را ندارند، در عوض هوش مصنوعی همان چیزی است که میتواند با استخراج دادههای مفید از بین دادههای موجود، چراغ روشنی در دل دادههای تاریک باشد.
یکی از پیشرفتهای ویژهای که کسبوکارها میتوانند داشته باشند، استفاده از Artificial Intelligence است که موجب تمایز و بهدنبال آن افزایش کارآمدی و سودآوری آنها میشود. در همین راستا شرکتهای فعال در حوزهی AI، خدماتی ارائه میدهند که باعث بهبود عملکرد کسبوکارها میشود. زمینههای زیادی برای استفاده از هوش ماشینی وجود دارد. بهعنوان مثال AI توان ارائهی خدمات در حوزههای زیر را دارد:
هوش مصنوعی در کشاورزی
کشاورزی از قدیمیترین شغلها در جهان امروز است. هزاران سال قبل، ابداع کشاورزی و کشت روشمند محصولات زراعی باعث انقلابی در زیست انسانها شد که به انقلاب کشاورزی معروف است. از زمانی که انسان هوشمند، یکجانشینی را بر کوچ ترجیح دادند و کشاورزی را آغاز کردند تا به امروز کشاورزی تغییرات بسیاری را از سر گذرانده و فناوریهای بسیاری وارد این حوزه شدهاند. آخرین نسخه از فناوریهای جدید که به پشتوانهی هوش مصنوعی ممکن شده است کمکم راهش را به کشاورزی باز میکند.
هوش مصنوعی را بسیاری جدیدترین انقلاب در زندگی بشر میدانند. اکنون، مدتی است که استفاده از هوش مصنوعی در کشاورزی آغاز شده است. روشهای سنتی کشاورزی مشکلاتی دارند که میتوان با کمک AI آنها را رفع کرد. برای مثال، میتوان با استفاده از نرمافزارهای هوش مصنوعی گزارشهایی از وضعیت آبوهوا یا شرایط خاک به دست آورد و بر اساس آن برنامهریزی کرد. کشاورزان اکنون میتوانند با استفاده از AI زمان مناسب کشت و برداشت را تخمین بزنند، میزان آب مناسب برای هر محصول و زمان مناسب آبیاری را بدانند.
هوش مصنوعی در پزشکی
یکی از قدیمیترین کاربردهای هوشمصنوعی کاربردهای پزشکی آن است. تلاشهای اولیه برای آوردن هوش مصنوعی به این حوزه شاید اندکی ناامیدکننده بود. نخستین فناوری بر پایهی AI در این حوزه، MYCIN بود که در دههی ۱۹۷۰ در دانشگاه پرینستون برای تشخیص عفونتهایی استفاده شد که از طریق خون منتقل میشوند. این فناوری و فناوریهای مشابه در این دوره، با اینکه بسیار نویدبخش بودند، اما هیچگاه از سطح نمونههای آزمایشگاهی فراتر نرفتند. در واقع هم این سیستمهای اولیه چندان برتری در ابزارهای تشخیصی که خود پزشکان انجام میدادند نداشت.

پس از مدتی کمکم شرایط تغییر کرد. تا جایی که کمتر روزی است که خبری در حوزهی هوش مصنوعی در پزشکی منتشر نشود. البته هنوز بسیار از این فناوریهای جدید مرحلهی آزمایشی خود را میگذرانند. اما شاید برای درک بهتر کاربردهای عملیاتیتر AI در پزشکی بد نباشد اشارهای به یکی از همین کاربردها داشته باشیم: استفاده از هوش مصنوعی برای تشخیص بهترین شیوهی زایمان. در این فناوری، AI با سنجش وضعیت زنان باردار میتواند پیشنهاد دهد که از بین روش طبیعی زایمان و سزارین کدام روش مناسبتر است.
هوش مصنوعی در بازارهای مالی و بانکداری
گفتیم که یکی از امکانهایی که هوش مصنوعی در اختیار ما قرار میدهد توان پیشبینی است. امروز دیگر بحث تحلیل بازارهای مالی از طریق هوش مصنوعی صرفاً یک ایده نیست. الگوریتمهایی که برای تحلیل بازار آموزش دیدهاند میتوانند لحظهبهلحظه بازارهای مالی را رصد کنند و با اطلاعاتی که جمعآوری میکنند تصویر واضح و دقیق از وضعیت هر سهم در بازار ارائه دهند. حتی میتوانید معامله کردن را نیز به باتهایی بسپارید که برای این کار طراحی شدهاند.
صنعت بانکداری نیز از قافلهی استفاده از AI جا نمانده است. هوش مصنوعی در بانکداری جای پایاش را باز کرده است. استفاده از چتباتها مدتهاست که در بانکداری رواج یافته است. چتبات امکانی است که از طریق آن کاربر شما میتواند با نرمافزاری که در آن از هوش ماشینی استفاده شده گفتوگو کند. یکی از امکانهای جالبی که این چتباتهای بهظاهر ساده فراهم آوردهاند این است که خدماتدهندگان در هر ساعتی از شبانهروز در دسترس مشتریان خود هستند. همانطور که گفتیم این تنها بخش کوچکی از نقش هوش مصنوعی در بانکداری است.
هوش مصنوعی در حوزهی آموزش
بخش آموزش از حوزههایی است که هوشمصنوعی هنوز در آن جای پیشرفتهای بسیاری دارد. مخصوصاً این روزها که همهگیری کرونا دانشآموزان و معلمان را خانهنشین کرده جای خالی فناوریهای آموزشی بر پایهی AI بیش از پیش احساس میشود.

یکی از مهمترین امکانهایی که هوش مصنوعی در آموزش میتواند فراهم آورد شخصیسازی آموزش با توجه به نیازهای منحصربهفرد هر کدام از دانشآموزان است. از نقاط ضعف سیستم آموزشی امروز این است که برای همهی دانشآموزان محتوای درسی یکسانی تدارک میبیند و به تفاوتهای فردی دانشآموزان توجهی ندارد. طبیعی است سرعت یادگیری و علائق دانشآموزان در هر کدام از شاخههای درسی یکسان نباشد. حال تصور کنید سیستمی داشته باشیم که با دادن سابقهی تحصیلی دانشآموز به آن برنامهی درسی مناسب برای دانشآموز را در اختیارتان قرار دهد. در واقع، این یکی از سادهترین کارهایی است که میتوان از ماشینهایی برپایهی هوش مصنوعی (AI) انتظار داشت.
میتوان چند قدم جلوتر رفت. مثلاً میتوان سیستم را طوری طراحی کرد که با توجه به برنامهی شخصی دانشآموز محتوای درسی مناسب او را نیز در اختیارش قرار دهد و ارزشیابی دانشآموز را نیز خودش بر عهده بگیرد. در واقع، ما در اینجا با معلم هوشمندی طرف هستیم که همیشه برای دانشآموز وقت دارد و نیازهای هر دانشآموز را در نظر میگیرد.
بنابراین اگر بخواهیم، با توجه به گفتههای پیشین، دربارهی کاربردهای AI در بخشهای مختلف سختگیرانه صحبت کنیم، باید بگوییم تنها تکنولوژیهایی را میتوان کاملاً در حوزهی هوشمصنوعی قرار داد که خودشان بتوانند بدون دخالت عامل انسانی چیز جدیدی را فرابگیرند.
در این مورد شاید فناوری DeepMind گوگل مثال خوبی باشد. این فناوری را در AI در مقولهی شبکههای عصبی جای میدهند. DeepMind قادر است بدون تکیه بر الگوریتمهای رفتاری از پیش تعریف شده تصمیمگیری کند. بهخاطر کم بودن تکنولوژیهایی مثل این محصول گوگل، میتوان گفت که هوشمصنوعی هنوز کودکی نوپاست که راه بسیاری در پیش دارد. برخی از متخصصان تکنولوژیهای امروزیِ بر پایهی هوش مصنوعی را فناوریهای شبههوش مصنوعی(pseudo AI) مینامند تا بر نوپا بودن آن تاکید کنند.
هوش مصنوعی در حملونقل
از نخستین انگیزهایی که هوش مصنوعی را وارد عرصهی حملونقل کرد مشکلات بیشمار این حوزه بود. یکی از مشکلات اساسی این حوزه آسیبهای جانی و مالی فراوانی است که هر ساله به بسیاری وارد میشود.
کافی است به آمار تلفات جادهای در همین کشور خودمان نگاهی بیندازید تا میزان حاد بودن این مشکل پی ببرید. ماشینهای هوشمند که توان تحلیل قدرتمندی دارند میتوانند در حل این مشکل به کمک انسان بیایند.
مثال دیگری از مشکلات این حوزه مسئلهی ترافیک است. وورد AI به مدیریت ترافیک میتواند همان حلقهی گمشدهی این معضل باشد. چرا که سیستمهای هوش مصنوعی بهسرعت میتوانند خود را با وضعیتهای جدید سازگار کنند و عملکرد خود را بهبود ببخشند.
هوش مصنوعی و صنعت سرگرمی و سینما
یکی از فناوریهای متکی به AI که تقریباً هر روز از آن استفاده میکنیم و برایمان عادی شده است، سیستمهای پیشنهاددهنده است. زمانی که در یوتیوب ویدئویی نگاه میکنید، گوگل ویدئوهایی دیگری را نیز به شما پیشنهاد میدهد که شاید موردپسندتان باشد. همین فناوری بهظاهر ساده میتواند با توصیههایش کسانی را که بهصورت اتفاقی وارد سایتتان شدهاند در سایت نگه دارد.

از ابزارهای مفید دیگری که AI میتواند برای این بخش فراهم آورد،خلاصهسازی اخبار و گزارشها برای انتشار است. خلاصهسازی بیش از همه بحثی است که در پردازش زبان طبیعی بررسی میشود.
محیطزیست و انرژی
سادهترین کاربرد هوش مصنوعی در این حوزه میتواند استفاده از AI در مدیریت نیروگاهها و پالایشگاهها باشد. با استفاده از هوش مصنوعی میتوان الگوهایی برای مدیریت این مراکز داشت که خطای بسیاری کمتری داشته باشند.
یکی از جالبترین کاربردهای هوش مصنوعی در حوزهی محیطزیست، استفاده از آن برای محافظت از گونههای در خطر انقراض است. در یکی از این موارد، از فناوری تشخیص چهره برای حفظ گونهای از میمونها استفاده شده است. ردگیری گونههای در خطر انقراض با ابزارهای فیزیکی دشوار و هزینهبر است.
نرم افزارهای هوش مصنوعی تصویر گونهها را با اطلاعات منحصربهفرد هر مورد ذخیره میکنند. هر تصویر جدیدی که وارد این نرمافزار میشود، بهصورت هوشمند تحلیل میشود و شما میتوانید بدانید آیا این مورد قبل از این در جای دیگری دیده شده است و مشخصات منحصربهفردش چیست.
نمونههایی از هوش مصنوعی در ایران
هوش مصنوعی از جمله فناوریهایی است که تا به امروز توانسته به نحو بسیار منعطفی با صنایع بسیاری ادغام شود. به همین دلیل با مروری ساده در کشورمان میتوانیم نمونههای بیشماری از کاربست موفق هوش مصنوعی در صنایع گوناگون را پیدا کنیم. گفتنی است که در تمام این امور، هوشمصنوعی میکوشد تا روندهای زندگی و امور تمدن انسانی را هوشمندسازی کند. به طور مثال از روندهای موجود در صنایع گرفته تا فعالیتهای تجاری کسبوکارها و حتی پلتفرمهای ارتباطجمعی. در ادامه میکوشیم بخشی از این موارد انجام شده در زمینه ادغام هوش مصنوعی با امور زندگی را بررسی کنیم.
بوروکراسی کشور: مکانیزمهای احراز هویت فراتر از عناصر بیومتریک
یکی از زمینههای پرکاربرد هوش مصنوعی در کشورمان، مربوط به توسعه مکانیزمهای احراز هویت است. تا پیش از کاربست هوش مصنوعی در مکانیزمهای احراز هویت، فرایندهای شناسایی کاربران فضای مجازی آنچنان که باید هوشمندسازی نبود. این فرایندها گاه از عناصری مانند دریافت شماره تماس افراد و احراز مالکیت استفاده میکنند و گاه با دریافت کد ملی کاربر هویت آنها را تشخیص میدهند. در مرتبه پیشرفتهتر از مشخصههای بیومتریک مانند حالت چهره برای تشخیص هویت افراد استفاده میشد.
اما در کشورمان برخی از روندهای اداری نظیر، روندهای قوه قضاییه و یا ثبتنام و مشارکت افراد در بازار سرمایه، نیاز به احراز دقیق هویت دارد و با مکانیزمهای فوقالذکر نمیتوان هویت افراد را آنطور که باید احراز کرد. در این شرایط بود که با استفاده از فناوری پردازش تصویر، الگوریتمهای پیشرفتهای فراهم شد تا از مراجعه خیل عظیمی از مردم به بازار سرمایه و دفاتر امور قضایی جلوگیری شود. از طرفی حجم قابلتوجهی از کاغذ در این روندهای اداری کاسته شد. زمان رسیدگیها کاهش یافت و به همان میزان دقت انجام احراز هویت افراد نیز افزایش پیدا کرد. این رخداد، بهنوعی تحولی زیرساختی در عرصه بوروکراسی بهحساب میآید که به لطف محصول فراشناسا پدید آمد. این محصول بهمثابه یک رابط کاربری منعطف بر روی سامانههای متنوعی نصب گردیده و احراز دقیق هویت را به کمک هوشمصنوعی پیادهسازی میکند.

صنایع غذایی کشور: کشف آلودگیهای عمیق در ظروف غذایی
از دیگر موارد موفق کاربست هوش مصنوعی در صنایع غذایی کشور است. دراینرابطه باید گفت شرکتهای دانشبنیان بسیاری در کشورمان وجود دارند که در طول سال همواره بر تعداد آنها نیز افزوده میشود. این شرکتها همواره در تلاش برای هوشمندسازی روندهای زندگی هستند. یکی از موفقیتهای چشمگیر آنها طراحی سامانهای است که میتواند آلودگیهای موجود در عمق ظروف را تشخیص دهد. این روند میتواند ظروف ناپاک را از چرخه تولید خارج کرده و بر کیفیت عملیاتهای تولید در این صنعت بیفزاید. این دست از امور حتی به کمک نیروی انسانی، چه با چشم مسلح و چه با چشم غیرمسلح قابلشناسایی نبود. به همین دلیل این تکنولوژی میتواند علاوه بر تولید ارزش افزوده، چالشهای بسیاری را در این صنعت شناسایی و رفع کند.
علوم پزشکی: اختراع رباتهای جراح
متخصصین کشورمان توانستهاند با استفاده از فناوریهای هوش مصنوعی، رباتهای جراح اختراع کنند و حتی تعدادی از این محصولات را نیز به کشورهای جنوب شرقی آسیا نظیر مالزی صادر نمایند. دارندگان این فناوری در جهان بسیار محدود هستند. با استفاده از این فناوری، پزشک متخصص میتواند به دورترین نقاط کشور و جهان، خدمات خود را صادر کند و بهصورت آنلاین و از طریق ربات، جراحی انجام دهد.
کسبوکارهای جدید: ظهور چتباتها و توصیهگرهای هوشمند
فزونی کاربران فضای مجازی و راحتی دسترسی برای خرید و استفاده از خدمات آنلاین، تقریباً تمامی مردم جهان را بهسوی پلتفرمهای فروشگاه و شرکتهای آنلاین کشانده است. در این وضعیت، نیروی انسانی نمیتواند پاسخگوی نیازهای آنلاین کاربران و مدیریت سؤالات و درخواستهای ایشان باشد. به همین دلیل چتباتها در پاسخ به این نیاز ظهور کردند. چتباتها با بهرهگیری از فناوری یادگیری ماشین میتوانند همزمان بهترین پاسخ به سؤالات مشتریان را ارائه کرده و علاوه بر تقویت ترافیک وبسایت، رضایت مشتری را نیز بهبود ببخشند. در همین رابطه توصیهگرها بهعنوان رابط کاربریهای هوشمند، امروزه توانستهاند با قرارگیری بر روی پلتفرمهای مختلف فروشگاهی، خدماتی و خبری، علایق کاربر را بر اساس الگوی رفتاری وی شناسایی کرده و نزدیکترین مطالب به نیاز و سلیقه کاربر را به او پیشنهاد دهند. این دو فناوری امروزه در پلتفرمهای متعددی در کشور رشدیافته و توانسته است تجربههای کاربری را به نحوی چشمگیری ارتقاء دهد.
بازاریابی: استفاده از فناوری دادهکاوی برای شناسایی پرسوناژهای جامعه هدف
با توسعه هوش مصنوعی در کشور، علم بازاریابی بهخوبی توانسته است از فناوریهای این رشته از دانش استفاده کند. به این نحو که هر استراتژی بازاریابی نیاز به شناخت هویت جامعه هدف دارد تا بتواند محتواهایش را متناسب با سلایق ایشان تنظیم کند. در این راستا فناوری دادهکاوی میتواند با شناسایی الگوهای رفتاری کاربران در پلتفرمهای فروشگاهی و اجتماعی، منطق بازاریابی را متناسب با الگوهای رفتاری جامعه هدف تنظیم کند.
اما دادهکاوی محدود این به بازاریابی نیست. به بیان دیگر علوم مختلف دیگری نظیر جامعهشناسی از این فناوری برای شناخت رفتارهای اجتماعی و ایدهها یا دغدغههای شهروندان فعال در بستر فضای مجازی استفاده میکنند که نوبه خود برای سیاستگذاری در سطوح کلان کشوری بسیار کارآمد است.
صنعت نگارش: اختراع فناوریهای تبدیل صوت به متن و متن به صوت
از اینکه هوش مصنوعی بتواند ارتعاشات گفتار انسانی را بفهمد و آن را به متن تبدیل کند و یا متنهای الکترونیکی را با لحنهای متنوع و گفتار روان انسانی بخواند، میتوان نوید آیندهای درخشان و تحولات خیرهکنندهای را در دهههای آینده داد. زیرا فناوریهای یاد شده بهمثابه رابط کاربریهای قدرتمند، میتوانند با پلتفرمهای گوناگون ادغام شوند و همچون قوه تشخیص گفتار انسانی و یا قوه نطق عمل کنند. به بیان دیگر، به لطف این فناوریها میتوان در آینده نهچندان دور شاهد رباتهای سخنگو و یا وبسایتهایی باشیم که با استفاده از گفتار، کاربران را راهنمایی میکنند. این موضوع تحولی عظیم در تجربه کاربران از فضای مجازی خواهد بود.

تواناییها و قابلیتهای هوش مصنوعی
با مروری که درباره کاربردهای هوش مصنوعی در کشورمان داشتیم، دشوار نیست که حدس بزنیم آینده شگفتانگیزی در انتظار صنایع گوناگون است. همچنان که هر روز شاهد اخباری جدید و جالب درباره چگونگی کاربرد هوش مصنوعی در زندگی هستیم، در آینده نزدیک همه چیز بیش از امروز و آنچه که هست به هوش مصنوعی گره میخورد. این یعنی روندهای بیشتری از زندگیمان به کمک هوش مصنوعی، هوشمندسازی خواهد شد. در ادامه برخی از قابلیتهای هوش مصنوعی که در آینده به منصه ظهور میرسند را مرور میکنیم.
توسعه اتومبیلهای خودران
پیشرانه توسعه تکنولوژی جهان در زمینه خودروهای خودران، شرکت تسلا است. این شرکت اخیراً اعلام کرده است که میخواهد به طور کامل با از فناوری راداری مستقل شده و از قویترین پردازشگرهای هوش مصنوعی در شاخه بینایی ماشین برای حالت Autopilot خودروی تسلا استفاده کند. این قابلیت یکی از منحصربهفردترین توانمندیهای هوش مصنوعی در حال حاضر جهان بهحساب میآید.
تحول در متدهای برنامهنویسی
در حال حاضر ایدهها و طرحهایی از سوی متخصصین هوش مصنوعی ارائه میشود مبنی بر اینکه روندهای برنامهنویسی به کمک هوش مصنوعی و با حذف نیروی انسانی انجام شود. در حال حاضر نیز، برنامهنویسان و طراحان وبسایتها میکوشند تا Sketch ها را به کمک Artificial Intelligence به کدهای Html تبدیل کنند که این خود نشان از آغاز هوشمندسازی روندهای برنامهنویسی در آینده نزدیک دارد.
آهنگسازی، شعرسرایی و نمایشنامهنویسی
اخیراً دانشمندان دانشگاه MIT آمریکا به همراه بتهوون شناسان مشهور، توانستهاند به کمک هوش مصنوعی فقرات مفقود شده سمفونیهای این آهنگساز مشهور آلمانی را ترمیم کنند. این کار از طریق یادگیری شیوه آهنگسازی توسط هوش مصنوعی و بازخوانی سمفونیهای دیگر بتهوون صورتگرفته است. بسیار خب، میتوان دریافت که در آینده میتوانیم شاهد نگارش نمایشنامههایی قویتر از شکسپیر، آهنگهایی عمیقتر از موتسارت، انگارههای فلسفی ژرفتر از هگل باشیم که هرکدام در جای خود زلزلهای فکری در جهان به راه انداختند. در واقع، میتوان این قابلیت را از هوش مصنوعی انتظار داشت که بتواند به فرهنگ و هنر تمدنهای انسانی خدمت قابلتوجهی بکند و محصولات فرهنگی عمیقی را ارائه دهد.

تولید خودکار بازیهای رایانهای
بازیهای رایانهای جزو پرسودترین صنایع جهان هستند. به طور مثال تصور کنید بازیهای مشهوری نظیر God of War 3 که برای کنسولهای نسل پنج ارائه شده است و طراحی و تولید آن چند سال به طول انجامیده، نسخه چهارم آن به کمک هوش مصنوعی در یک شبانهروز نوشته شود. این موضوع بدون تردید مایه شگفتی خواهد بود. این موضوع نمیتواند منجر به تعطیلی شرکتهای تولیدکننده بازیهای کامپیوتری شود، بلکه موضوع رقابت بین شرکتهای تولیدکننده را تغییر میدهد. به بیان دیگر موضوع از تولید بازی، به تولید سناریوهای قدرتمند بازی و عمیقتر شدن و معناگرا شدن تغییر خواهد کرد و این به لطف هوش مصنوعی در آینده رقم میخورد.
ترمیم تصاویر و نوشتهها باستانی
هوش مصنوعی این قابلیت را دارد تا به کمک فناوری یادگیری عمیق، فقرههای مفقود شده یک متن باستانی را تکمیل کند و یا یک نقاشی یا مجسمه یا شهری که در گذر زمان، تخریب شده است را بازطراحی نماید. با این کار میتوانیم به کمک هوش مصنوعی پلی به آنسوی تاریخ بزنیم و گذشته گذشتگانمان را عمیقتر از قبل بشناسیم. به طور مثال، میتوانیم تصور کنیم که در آینده منشور حقوق بشر کوروش هخامنشی به کمک هوش مصنوعی تکمیل شود و فقرههای مفقود شده آن کشف گردد.
«فیزیکدان و مدیر تحقیقات ریاضیات کاربردی میگوید: هوش مصنوعی این توانایی را دارد که خود را خاموش و اقدام به بازطراحی قدرتمندتری از خود کند. اما در نقطه مقابل تکامل بیولوژیکی انسانها قرار دارد که با سرعت کمی همراه است و نمیتواند با هوش مصنوعی به رقابت بپردازد. اما مردم از این موضوع اطلاع ندارند. در حالی که در کوتاهمدت تأثیر هوش مصنوعی به کنترلی بستگی دارد که روی آن اعمال میشود. در درازمدت تأثیر آن به این موضوع بستگی دارد که آیا اصلاً قابل کنترل خواهد بود یا نه؟»
رویکرد کنونی جهان بهسمت توسعهی رباتهایی با قابلیت فعالیت خودکار و درک و حرکت در جهان پیرامون، نشاندهندهی همپوشانی طبیعی است که بین علم رباتیک و هوش مصنوعی وجود دارد. هوش مصنوعی یکی از فناوریهای متعدد مورد استفاده در رباتها محسوب میشود. ازطرفی توسعهی هوش مصنوعی باعث شد تا رباتها در حوزههای جدیدی همچون خودروهای خودران و رباتهای تحویل کالا و رباتهای آموزگار دیده شوند.
آینده هوش مصنوعی ؛انسان و اما و اگرهای زیاد این موضوع؟
جهان فناوری امروز در لبهی پرش به مرحلهای جدید از تواناییهای هوش مصنوعی قرار دارد. شبکههای عصبی امروزی توانایی ساختن تصاویر واقعی را دارند و حتی با کیفیت بالا، صدای افراد را شبیهسازی میکنند. البته چنین پیشرفتهایی، با نگرانیهای اجتماعی نیز همراه بوده است. از دستاوردهای خبرساز اخیر میتوان به دیپفیک اشاره کرد که لزوم کنترل و قانونگذاری بیشتر بر روند توسعهی هوش مصنوعی را دوچندان میکند.
هوش مصنوعی اکنون توانایی تشخیص گفتار را با دقت ۹۵ درصد دارد
از پیشرفتهای مهم یادگیری ماشین در دوران کنونی میتوان به تشخیص دقیق صحبتهای کاربر اشاره کرد. سیستمهای کنونی با دقت ۹۵ درصد، صحبتهای انسان را تشخیص میدهند. مایکروسافت اخیرا اعلام کرد که هوش مصنوعی با دقت برابر با انسان توسعه داده است که توانایی تبدیل صوت به متن را دارد. محققان بهدنبال دقت ۹۹ درصدی در تشخیص صوت هوش مصنوعی هستند و در آیندهی نهچندان دور، صحبت کردن با ماشین به یکی از رویکردهای اصلی تعامل کاربر با کامپیوتر تبدیل خواهد شد.
در سالهای اخیر دقت و کیفیت تشخیص چهره در سیستمهای کامپیوتری بهبود یافته است. امروز غول چینی دنیای فناوری، بایدو، ادعا میکند که سیستم با توانایی تشخیص چهره با دقت ۹۹ درصد دارد. نیروهای پلیس و دیگر مجریان قانون در کشورهای غربی، برنامههای آزمایشی با هدف استفاده از هوش مصنوعی در تشخیص چهرهی مجرمان اجرا کردهاند. چینیها چند قدم فراتر رفتهاند و برنامهای در سطح ملی برای اتصال دوربینهای مداربسته به هوش مصنوعی عظیم تشخیص چهره دارند. آنها همچنین بهدنبال تجهیز پلیس خود به عینکهایی با قابلیت تشخیص چهره هستند.
آیا هوش مصنوعی بشر را نابود میکند؟
پاسخ به نگرانی دربارهی تهدیدهای هوش مصنوعی، به مخاطب سؤال بستگی دارد. بههرحال با پیشرفت سیستمهای مبتنی بر هوش مصنوعی، نگرانیها از خطر آنها نیز بیشتر شده است. مدیرعامل تسلا و اسپیس ایکس، ایلان ماسک، هوش مصنوعی را «تهدیدی بنیادی برای موجودیت تمدن بشری» میداند. او در مسیر تلاشهایش برای افزایش نظارت و تنظیمگری بر تحقیقات هوش مصنوعی و کاهش اثرات مضر آن، شرکت تحقیقاتی OpenAI را بهصورت یک سازمان غیرانتفاعی راهاندازی کرد. استیون هاوکینگ فقید نیز دربارهی تهدیدهای هوش مصنوعی هشدار داده بود. او اعتقاد داشت وقتی هوش مصنوعی حرفهای و پیشرفته توسعه داده شود، با سرعت زیادی انسان را پشت سر میگذارد و بهخاطر اصلی تکینگی، تهدیدی جدی برای جامعهی بشری خواهد بود.

باوجود نگرانیهای متعددی که ازسوی برخی کارشناسان پیرامون هوش مصنوعی مطرح میشود، بسیاری از محققان آن را مضحک میدانند. درواقع ازنظر آنها هنوز فاصلهی زیادی با انفجار هوش مصنوعی و پیش افتادن آن از عقل انسانی داریم. کریس بیشاپ، مدیر واحد تحقیقات مایکروسافت در کمبریج انگلستان اعتقاد دارد هوش مصنوعی محدود کنونی، فاصلهی زیادی با هوش عمومی مصنوعی دارد. ازنظر او نگرانیهای «مضحک» که آیندهای شبیه به فیلم ترمیناتور را ترسیم میکنند، هنوز دههها با واقعیت فاصله دارند.
آیا هوش مصنوعی موجب بیکاری ما میشود؟
از میان نگرانیهایی که پیرامون هوش مصنوعی مطرح میشود، نگرانی از جایگزینی شغلها توسط ماشینهای هوشمند، عاقلانهتر و محتملتر بهنظر میرسد. اگرچه هوش مصنوعی بهصورت کامل جایگزین اشتغال انسانی نمیشود، اما بههرحال طبیعت شغل و کار را تغییر میدهد. اکنون تنها سرعت و چگونگی تغییر و تحول در محیط کار بهخاطر اتوماسیون مطرح میشود. ازطرفی هوش مصنوعی توانایی جایگزینی بسیاری از تواناییهای انسانی را دارد. اندرو انجی، متخصص هوش مصنوعی میگوید انسانها امروزه فعالیتهای تکراری و سادهی زیادی را در محیطهای کاری انجام میدهند که هوش مصنوعی بهراحتی توانایی جایگزینی آنها را خواهد داشت.
آیا با همان سرعتی که شغلها طی اتوماسیون نابود میشوند، شغلهای جدید هم متولد میشوند؟
اخبار کنونی از جایگزینی شغلهای انسانی توسط اتوماسیون، بههرحال نگرانیهایی را ایجاد میکند. آمازون یکی از پیشگامان جایگزینی نیروی انسانی با ربات است. آنها چندی پیش فروشگاه آمازون گو را در سیاتل راهاندازی کردند که نیاز به صندوقدار را در فروشگاههای زنجیرهای از بین برد. چنین رویکردی میتواند حداقل برای سه میلیون صندوقدار شاغل در آمریکا، تهدیدی جدی باشد. بهعلاوه غول تجارت الکترونیک در انبارهای خود برای جابهجایی کالا از ربات استفاده میکند و تاکنون ۱۰۰ هزار ربات کارگر را در انبارهای خود بهکار گرفته است. البته آنها ادعا میکنند که بهاندازهی افزایش رباتها، نیروی انسانی را هم افزایش دادهاند، اما بههرحال آمازون و شرکتهای رباتیک همکار در تلاش هستند تا شغلهای دستی باقیمانده در انبارها را نیز با فرایند اتوماسیون جایگزین کنند.
اتوماسیون در صنعت حملونقل، هنوز به زمان زیادی برای توسعه نیاز دارد. اگرچه خودروهای سواری و باری خودکار هنوز سالها تا توسعهی نهایی فاصله دارند، اما بههرحال نگرانی از جایگزینی شغلهای رانندگی توسط هوش مصنوعی، غیرمنطقی نخواهد بود. ازطرفی همهی شغلهای در معرض جایگزینی توسط هوش مصنوعی، با رباتها جایگزین نمیشوند. درحالحاضر افراد زیادی هستند که فعالیتهای اداری تکراری انجام میدهند و با پیشرفت نرمافزارها و سیستمهای اتوماسیون، شغل آنها نیز در معرض خطر قرار دارد.
هر تغییر مسیری در دنیای فناوری، با از بین رفتن تعدادی شغل و تولد شغلهایی جدید همراه میشود. منتقدان نظریهی تسلط هوش مصنوعی بر دنیای کسبوکار نیز اعتقاد دارند شغلهای جدید، فرصت کار را همیشه برای نیروی انسانی زنده نگه میدارند. بههرحال هنوز این سؤال وجود دارد که آیا شغلهای جدید، با سرعت مناسب و برابر با از بین رفتن شغلهای قدیمی، متولد میشوند؟
همهی نظریهها پیرامون آیندهی اشتغال با حضور هوش مصنوعی، بدبینانه نیست. برخی اعتقاد دارند که هوش مصنوعی در آینده بهجای جایگزینی شغل ما، به بهبود فعالیتها کمک میکند. بهعنوان مثال میتوان به ابزارهای هوشمند مانند عینک واقعیت مجازی اشاره کرد که به افزایش بهرهوری کارگران میانجامند.

مؤسسهی Future of Humanity در دانشگاه آکسفورد، نظرسنجی قابلتوجهی با حضور صدها متخصص یادگیری ماشین انجام داده و نظر آنها را دربارهی دستاوردهای هوش مصنوعی و تواناییهایش در آینده، جویا شده است. در نتایج نظرسنجی، تاریخهای جالبی پیرامون دستیابی بشر به ظرفیتهای مهم هوش مصنوعی دیده میشود. بهعنوان مثال نوشتن مقالهی حرفهای توسط هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۶ پیشبینی میشود. در سال ۲۰۲۷، احتمالا شاهد رانندههای خودکار کامیون خواهیم بود. در سالهای ۲۰۳۱ و ۲۰۴۹ و ۲۰۵۳ نیز ظهور هوش مصنوعی با قابلیتهای خردهفروشی، نوشتن کتاب و انجام عمل جراحی محتمل خواهد بود.
هوش مصنوعی فناوربی تازهای نیست و حدود نیم قرن در کنار ما بوده است. این فناوری قطعا در آیندهی نزدیک از بین هم نخواهد رفت و بهنوعی با هدف ماندن در کنار ما توسعه مییابد. دراینمیان نگرانیها دربارهی توسعهی بدون قانون آن نیز باید در نظر گرفته شوند. بههرحال مرزی برای هوشمندی وجود ندارد و شاید نگرانی برخی از ما از آیندهای با فرمانروایی اسکاینت، آنچنان بیربط نباشد.
نظر شما در مورد هوش مصنوعی چیست ؟ آیا باید از آینده آن ترسید یا زندگی بشر را متحول می کند ؟